Piše: Igor Radulović
Datum: 10.05.2022. u 20:00
Kategorija:Savremeni odjeci
Da je Milorad Popović svoj roman „Čovjek bez lica“ pisao deceniju kasnije vjerovatno bi Šćepan Dragišić, glavni lik u romanu, vijest o smrti svoga oca Tripka primio u toku takozvanih protestnih litija, a ne na dan početka Antibirokratske revolucije u Crnoj Gori. Koje su obje, po sličnom scenariju osmišljenom u istom centru, za rezultat imale polurevolucionarnu smjenu vlasti u CrnojGori. Prva je bila organizovana zbog odbrane navodno ugroženih svetinja, a druga radi podrške Slobodanu Miloševiću i solidarisanja sa Srbima i Crnogorcima na Kosovu. Miting održan 20. avgusta 1988. u Podgorci ostao je upamćen i po uzvikivanju parole „Hoćemo Ruse!“ Još jedna sličnost između litija i AB revolucije je i ta što je na oba ova masovna događaja učestvovalo puno propagandnim i obavještajnim radom izmanipulisanih ljudi.
Zašto sad pišem o romanu “Čovjek bez lica”, skoro šest godina nakon što je Popović za navedeno djelo dobio Njegoševu nagradu, što je tada izazvalo brojne reakcije koje umnogome prevazilaze uobičajene kontroverze i aporije koje prate dodjelu najvećeg književnog priznanja u CrnojGori? Više je razlogaza to.
Naslovna strana romana Milorada Mija Popovića “Čovjek bez lica” u izdanju Buybooka.
Jedan je aktuelnost tema o kojima se govori u romanu i reakcija dijela crnogorske javnosti nakon Popovićevog gostovanja u jednoj TV-emisiji, te krajnje neprimjerene i ružne paralele jednog političara na Popovićev intervju, a koji inače slovi za osobu sa odmjerenim i civilizovanim javnim nastupima. Što je sve opet izazvalo lavinu reakcija u rasponu od osude političareve neprimjerene insinuacije do nastavka pokušaja „čerečenja“ Milorada Popovića po društvenim mrežama i proruskim i prosrpskim internet portalima.
Kritičari su, kao i prilikom izlaska romana, svoj fokus uglavnom stavili na ad hominem napade na Popovića, iznoseći niz nesuvislosti, koje su išle čaki do toga da je korumpirao Miljenka Jergovića i druge ugledne pisce, članove žirija za dodjelu Njegoševe nagrade, jer je u izdavačkoj kući OKF objavljivao neke njihove knjige (sic!) za šta su dobili simbolične iznose koje nijesu ni tražili. Prosto da se pristojan čovjek zastidi tuđe gluposti i bijede duha. Ali vratimo se samome romanu…
Fabula romana, kroz tri generacije Dragišića , prikazuje dramatične događaje kroz koje je prolazila Crna Gora u periodu od odlaska dijela crnogorske Vlade i vojske u emigraciju nakon okupacije i nasilnog prisajedinjenja kraljevini SHS 1918. godine do perioda prije i nakon AB revolucije. Djelovanje i sudbinu UDBA-inih sinova, u koju su neki ušli pukim slučajem, a drugi sudbinskom predodređenošću svojega karaktera. Ali da ne bih spoilovao i otkrivao previše nekim budućim čitaocima, istakao bih još samo dva meni bitna momenta u romanu.
Prvi je poglavlje koje opisuje pogibiju, i okolnosti kojoj su joj predhodile, ikoničnog borca za pravo, čast i slobodu Crne Gore, Krsta Zrnova Popovića, i crnogorskoj javnosti nedovoljno poznate uloge Jovana Ćetkovića, komuniste i nekadašnjeg bjelaša, u sabotiranju dogovora partizana i zelenaša, što je kasnije mnogo uticalo na dalji tok događaja, i sudbinu koju će svjesno izabrati Krsto Zrnov. A drugi, kada saradnik i potkazivač UDBA-e, svojem cimeru poeti (Vjenceslavu Čizeku, čuvenom disidentu, takođe nažalost nedovoljno poznatom crnogorskoj široj javnosti) krade pjesmu i odnosi je tajnoj policiji, zbog čega će Čizek završiti na robiji, a Borko Ladni Daković, surovi činovnik tajne službe, i junak poglavlja Kockar, svoju špijunsku karijeru.
„Čovjek bez lica“ je odličan i uspio roman. Žanrovski smješten između istorijske fikcije i istorijskog realizma u kojem kroz neuralgične tačke crnogorske istorije, što i dalje umnogome opterećuju crnogorsko društvo, defiluju stvarni i izmišljeni likovi. Karakterizacijom likova Popović je, svjesno ili ne, zapravo predstavio tipične predstavnike osoba koje hitajući prema sopstvenoj tragediji djeluju stvarnije od nekih koje danas srijećemo u stvarnom životu.
Detalj sa dodjele “Njegoševe nagrade, najvećeg književnog priznanja u Crnoj Gori, Miloradu Miju Popoviću za roman “Čovjek bez lica”. Foto: Cdm
Za razliku od, usporedbe radi, „Trojstva“, bestselera Leona Marcusa Urisa, koji sam čitao u trenutku dok su trajale kontrarevolucionarne litije, čiji je Conor Larkin jednoznačno plemenit, hrabar, lijep, šarmanan i do krajnosti moralan i ispravan, Popović kroz lik Dunjaša Dragišića i njegove potomke ukazuje na neke crnogoske mentalitetske falinke, kakve su Dunjašev odnos prema svojoj ženi, te vršenje nedjela pojedinih pripadnika crnogorske vojske u toku i nakon Balkanskih ratova. A o tome se, mišljenja sam, u crnogorskom društvu i dalje nedovoljno govori.
Nekoliko puta sam se uvjerio da književnost, makar bila beletristička i ne previše cijenjena kod književnih kritičara, može uspješnije ukazati na procese koji nam se odvijaju pred nosem nego sva sila medija i analitičara. Zato i povlačim paralelu između Urisovog “Trojstva” i Popovićevog “Čovjek bez lica”. Previše sličnosti je bilo između sprege Irskoj nenaklonjenih industrijalaca (današnjih tajkuna), stranih obavještajaca i moćne protestantske zajednice koji su kroz organizovanje masovnih Oranjskih marševa radili za interese Engleske a protivu Irske, sa klerikalnom kontrarevolucijom koja se 2020. i 2021. dešavala u Crnoj Gori, da ne bih shvatio kuda sve to vodi. Urisov roman se završava u period nakon Uskršnjeg ustanka 1916. koji će pokrenuti proces okončan nezavisnošću irske države 1949. Radnja Popovićevog romana faktički počinje nakon okupacije Crne Gore 1918. i sloma Božićnog ustanka, koji će kulminaciju dosegnuti vraćanjem crnogorske nezavisnosti 21. maja 2006.
Špijunski romani, a i tako se Popovićev roman može atribuirati, naravno ako su kvalitetno i umješno napisani, zabavni su za čitanje. A ako su kombinacija stvarnih istorijskih događaja sa fikcijom, tkani majstorskom rukom, onda se radi o pravoj čitalačkoj poslastici. Poput kultnog Durrrellovg “Aleksandrijskog kvarteta” ili Pynchonovog “V” koji nijesu klasični špijunski ni istorijski romani, ali jesu jedni od najznačajnijih romana savremene svjestke literature.
Poput kakvog antijunaka iz romana, “živopisni” sveštenik Crkve Srbije Mijajlo Backović (u maskirnoj uniformi, drugi s lijeva), nekadašnji pripadnik “63” niške padobranske brigade Vojske Jugoslavije, blizak DF-u, intimus je smijenjenog direktora ANB-a Dejana Vukšića i drug starlete Soraje Vučelić na fotografiji je sa urednikom opskurnog proruskog internet poratala IN4S Gojkom Raičevićem i predstavnicima ruskih vojnih udruženja na Miholjskoj prevlaci pored Tivta. Backović koordinira i upravlja sa nekoliko ekstremističkih udruženja pravoslavne omladine.
“Čovjek bez lica”, kako rekoh, slojevit je roman koji zahvata značajan i buran period crnogorske istorije, i događaje koji umnogome determinišu i današnjicu. O aktuelnosti priče o špijunima i žbirima, tajnim službama i stranim agenturama najbolje govore aktuelna dešavanja u crnogorskom bezbjednosnom sektoru nakon promjene vlasti 30. avgusta, pogotovo u kontekstu ruske agresije na Ukrajinu, odnosno izbušenosti crnogorske Agencije za nacionalnu bezbjednst ruskim i srpskim agentima, što je sve poprimilo groteskne razmjere.
Nedavno su u medije procurili obavještajni podaci, očigledno dostavljeni od struktura koje su i dalje lojalne Crnoj Gori, o vezama ruskih obavještajaca i prosrpskih političara u Crnoj Gori. Slikovitosti radi, navest ću nekoliko primjera.
Predsjedavajući Skupštne Crne Gore, Strahinja Bulajić, u jednom danilovgradskom lokalu sreo se sa dva visokopozicionirana ruska obavještajca. Nakon susreta s njima odbio je da zakaže sjednicu Skupštine na kojoj treba da se izabere manjinska Vlada. Obznanjen je i sastanak ruskog ambasadora Vladislava Maslenkova i Valerija Aleksejeva iz međunarodne organizacije Interparlamentarna skupština pravoslavlja sa mitroplitom Crkve Srbije u CG Joanikijem Mićovićem, takođe uz posredovanje Bulajića. Od njega su tražili da podrži proteste DF-a protiv formiranja manjinske Vlade. Aleksejev se sastao i sa gradonačelnikom Budve, koji im je bitan jer njegova privatna firma raspolaže značajnom logistikom. Sveštenik Mijajlo Backović “crvena beretka” i nekadašnji pripadnik “63 padobranske brigade” Vojske SCG, i, prema procurjelim operativnim podacima, glavni operativac i logističar povezan sa ruskim službama bezbjednosti, te intimus direktora Agencije za nacionalnu bezbjednost Crne Gore, Dejana Vukšića, koji je prošle godine “slučajno” otkrio klasifikovane podatke sa imenima agenata CIA-e koji borave u Crnoj Gori…
Koliko je sve postalo ozbiljno govori i Rezolucija Evropskog parlamenta kojom se istovemeno osuđuje Putinova agresija na Ukrajinu, i ističe velika zabrinutost zbog “upornih nastojanja Ruske Federacije da destabilizuje zemlje Zapadnog Balkana.”
Operativac ANB-a koji se potpisuje kao „Profesionalac“, kao da je u posjedu kufera Tripka Dragišića, već godinu dana medijima dostavlja informacije o kompromitaciji službe bezbjednosti i njenom potčinjavanju srpskim i ruskim tajnim službama. (Novo, prorusko rukovodstvo u Crnoj Gori, i pored ogromnih napora, nije uspjelo da ga identifikuje). A crnogorska zbija izgleda kao da se odvija u Popovićevom romanu, a ne u stvarnosti, o kojoj bi nas trebale informisati oblici kazivanja čija priroda je denotativna. Pa se pitam, da li su neki romaneskni svjetovi, poput opisanoga u Popovićevom romanu „Čovjek bez lica“ više denotativni, no konotativni. I dok ovo pišem do mene stiže informacija da Popović radi na novom romanu, čijem čitanju se unaprijed radujem.
Igor Radulović rođen je 08. 05. 1973. u Podgorici. Živi u Kolašin, gdje je zaposlen u Osnovnom sudu.
